Gelijkwaardigheid onder de Omgevingswet: de mogelijkheid om van regels af te wijken met eigen alternatieven
Vanaf 1 januari 2024 treedt de Omgevingswet in werking. Over de gevolgen van de inwerkingtreding van de Omgevingswet is al veel geschreven. Vaak wordt (terecht) gesteld dat de Omgevingswet, naast vele uitdagingen, ook veel kansen gaat bieden. Een van die kansen is ‘gelijkwaardigheid’.
Wat is gelijkwaardigheid
Vanaf 1 januari 2023 dienen nieuwe initiatieven in het fysieke domein, zoals bouwprojecten, in beginsel te voldoen aan de regels die zijn gesteld op grond van de Omgevingswet. ‘In beginsel’ omdat in de Omgevingswet de mogelijkheid is opgenomen om een gelijkwaardige alternatieve maatregel voor te stellen. Met deze ‘gelijkwaardige maatregelen’ wordt dan afgeweken van algemene regels voor activiteiten. Dat kan nuttig zijn in gevallen waarin de uitvoering van regels erg duur is. Wanneer voor bijvoorbeeld een bouwproject regels gelden die zware uitvoeringslasten met zich meebrengen, kan het verstandig zijn om uit te zoeken of het treffen van een gelijkwaardige maatregel mogelijk en wenselijk is.
In artikel 4.7 van de Omgevingswet is de mogelijkheid opgenomen om, door middel van het treffen van gelijkwaardige (alternatieve) maatregelen op een andere wijze te voldoen aan algemene regels op grond van de Omgevingswet. Hiervoor geldt op de eerste plaats de voorwaarde dat het moet gaan om een algemene regel. Daarnaast geldt ook de voorwaarde dat de voorgestelde maatregel dezelfde mate van bescherming van de fysieke leefomgeving realiseert als de regel waarvoor de maatregel in de plaats treedt.
Voorbeeld
Wanneer een omgevingsplan bijvoorbeeld voorschrijft dat woningen alleen zijn toegestaan als naast de aangrenzende weg een geluidswal wordt geplaatst, dan kan de ontwikkelaar van de woningen een alternatieve maatregel voorstellen. Als hij kan onderbouwen dat met een geluidswerende gevel net zoveel geluid wordt geweerd als met een geluidswal, dan kan de gemeente daar toestemming voor verlenen. In dat geval wordt ‘het voldoende geluidswerend maken van de gevel’ toegestaan als alternatieve maatregel voor het plaatsen van een geluidswal.
Gelijkwaardigheid bewijzen
Degene die met een gelijkwaardige maatregel wenst af te wijken van een algemene regel zal moeten bewijzen dat die maatregel gelijkwaardige bescherming biedt als de regel waarvan wordt afgeweken. Of de toestemming wordt verleend hangt af van de vraag of het beslissende overheidsorgaan de maatregel echt gelijkwaardig vindt. Een verbod op het de kap van bomen kan bijvoorbeeld zien op het behoud van voldoende groen in de stad. Als het planten van evenveel bomen op locatie B als dat er worden gekapt op locatie A als alternatieve maatregel wordt voorgesteld, dan moet de aanvrager onderbouwen dat deze maatregel resulteert in een gelijkwaardig behoud van groen in de stad.
Toestemming voor een gelijkwaardige maatregel
De gemeente, het waterschap of de provincie is bevoegd om te beoordelen of een alternatieve maatregel gelijkwaardige bescherming van de fysieke leefomgeving biedt als de algemene regel waarvan wordt afgeweken. Dit is afhankelijk van welke overheidsinstantie de algemene regels heeft gesteld, dit is bijvoorbeeld de gemeente bij afwijking van een omgevingsplan. Om een gelijkwaardige maatregel toe te kunnen passen is daarom in de meeste gevallen toestemming vereist van de gemeente, het waterschap of de provincie. Die toestemming kan expliciet gegeven worden in reactie op een aanvraag, dat gebeurt dan in de vorm van een beschikking (een besluit van het overheidsorgaan dat specifiek is gericht aan de aanvrager).
Het is ook mogelijk dat een overheidsorgaan in haar regelgeving heeft bepaald dat een gelijkwaardige maatregel is toegestaan onder de voorwaarde dat een melding wordt gedaan. Daarnaast kan ook dat in regelgeving is bepaald dat een gelijkwaardige maatregel juist helemaal niet is toegestaan. overheidsorgaan
Beperking voor het afwijken van regels
De bevoegdheid om met gelijkwaardige maatregelen af te wijken van bepaalde regels is nooit een carte blanche. De bevoegdheid ziet alleen op de regel waarvoor de maatregel is aangevraagd. De toestemming om van een regel af te wijken met een gelijkwaardige maatregel is geen toestemming om ook af te wijken van andere regels, die zien op andere belangen. Andere regels zijn onverkort van toepassing. Wanneer bijvoorbeeld toestemming wordt gegeven voor (alternatieve) gelijkwaardige maatregelen voor milieuregels, dan blijven de regels voor bouwen gewoon van kracht.
Afweging voor het aanvragen van een gelijkwaardige maatregel
Of het toepassen van een gelijkwaardige maatregel ook echt wenselijk is hangt van afweging ten grondslag:
- Er moet sprake zijn van een algemene regel die hoge uitvoeringslasten met zich meebrengt;
- Het is niet in regelgeving uitgesloten dat voor deze regel een gelijkwaardige maatregel in de plaatst kan treden; en
- Het aanvragen, onderbouwen en uitvoeren van de gelijkwaardige maatregel moet goedkoper zijn dan het uitvoeren van de voorschriften uit de regel waarvoor de maatregel in de plaats moet treden.
Waarde voor de praktijk
De Omgevingswet beoogt meer flexibiliteit te bieden voor ruimtelijke ingrepen. De mogelijkheid om een alternatieve (efficiëntere) maatregel toe te passen, mits die een gelijkwaardig beschermingsniveau heeft, is daarvan een mooi voorbeeld. Dit geeft kansen voor de ontwikkelingspraktijk.